KLUCZEWSKO
KOŚCIÓŁ POD WEZWANIEM ŚW. WAWRZYŃCA
Według notatek ks. Jana Wiśniewskiego, decyzję o budowie kościoła w Kluczewsku podjął w 1796 roku Ksawery Turski, który starał się też o zezwolenie ówczesnego nominata arcybiskupa gnieźnieńskiego Ignacego Krasickiego na przeniesienie parafii z pobliskich Januszewic. Turscy uzyskali pozwolenie i w następnym roku ruszyła budowa, która jednak postępowała w tempie dosyć wolnym i ostatecznie dopiero w roku 1812 przeniesiono parafię do nowej świątyni. Kościół wówczas zbudowany był niewielką jednonawową budowlą, złożoną z dwuprzęsłowej nawy i węższego jednoprzęsłowego prezbiterium z prostym zamknięciem o wysokości równiej nawie. Do prezbiterium przylegała od strony zachodniej nakryta dachem pulpitowym i sklepiona kolebką zakrystia. Do drugiej połowy XIX wieku bryła kluczewskiej świątyni prezentowała zatem ponadczasowy typ prostego wiejskiego kościoła, wywodzący się jeszcze z gotyku. Nie wiemy jak wyglądał wówczas jej front. Ściany naw i prezbiterium, wzmocnione lizenami oraz niewielkimi szkarpami, wieńczył wydatny gierowany gzyms. O późnobarokowym charakterze tego kościoła, oprócz skromnej artykulacji ścian, przypomniały jedynie półkoliste zamknięte okna. Więcej cech barokowych znajdujemy we wnętrzu świątyni: przęsła nawy i prezbiterium przykryte są ciekawymi sklepieniami wspartymi na wydatnych gruntach, z eliptycznymi wklęsłymi zwierciadłami. Stanowią one dość oryginale połączenie idei kopuły oraz sklepienia zwierciadlanego, a więc typów powszechnych w sakralnym budownictwie barokowym. Stylowy charakter wnętrza nawy podkreślają też przesklepione koszowo wnęki jej ścianach.
W drugiej połowie XIX wieku kościół wydatnie powiększono, przedłużając nawę o jedno przęsło oraz wznosząc od strony południowej masyw z nowym wejściem,kruchtą i neobarokowym chórem; boczne części tego masywu są ryzalitowo wysunięte przed ściany nawy. Nowa elewacja frontowa uzyskała skromny wystrój o cechach neobarokowych, dostosowany do charakteru starszej świątyni ze spływami i trójkątnym zwieńczeniem, którym to właśnie wykryto datę zakończenia przebudowy kościoła – 1888 rok. Wystrój, nowe fasady zawierał też pewne cechy neoklasycystyczne, widoczne np. w gzymsach zdobiących otwory okienne. W tym samym okresie do zamknięcia prezbiterium dobudowano w osi kościoła niską zamkniętą półkoliście zakrystię północną, która stanowi kolejną osobliwość kościoła w Kluczewsku.
Wyposażenie kościoła pochodzi przeważnie z XVIII – XIX wieku,. We wnętrzu warto zwrócić uwagę na kilka epitafiów, szczególnie epitafium fundatora świątyni Ksawerego Turskiego, stolnika szadkowskiego i dziedzica dóbr kluczewskich oraz jego żony.
Patronem kościoła w Kluczewsku jest św. Wawrzyniec – diakon. Żył w latach panowania cesarza Waleriana, za jego to właśnie panowania wybuchło nowe prześladowanie chrześcijan. Św. Wawrzyniec zginął z rozkazu cesarza męczeńską śmiercią broniąc wiary oddał życie za Jezusa. Jest on patronem między innymi: kucharzy, piekarzy, uczniów, studentów, ubogich, straży pożarnych, wszystkich zawodów, które są bezpośrednio związane z ogniem.
Rządcówka
Prostopadle do dawnego dworu, po wschodniej stronie dziedzińca stoi zachowana do dziś murowana oficyna zwana „rządcówką” wzniesiona w pierwszej połowie XIX wieku. Parterowy budynek stoi na wysokich sklepionych piwnicach, a jego frontowa elewacja urozmaicona była rytmiczną neogotycką artykulacją w postaci pilastrów oraz ostrołukowych płycin, dziś już w części zatartą.
Wzniesiony został w pierwszej połowie XIX wieku w stylu romantycznego neogotyku (później wozownia). Szczególnie interesująca jest jego wschodnia elewacja, flankowana dwiema narożnymi kolistymi basztami, zwieńczony kopulastymi gontowymi hełmami z latarniami. Środkową część elewacji wypełnia okazały ostrołukowy portal z rozetą. Wrażenia dopełniają ostrołukowe okna oraz kordonowe gzymsy rozdzielające kondygnacje. Budowla ta daje nam dobre wyobrażenie o wyglądzie całego zespołu dworsko – parkowego w okresie jego rozkwitu.
Podworski park lipowo - grabowy
ŁAPCZYNA WOLA
Wieś położona w województwie świętokrzyskim w powiecie włoszczowskim, w gminie Kluczewsko, ciągnąca się wzdłuż drogi przez Piaski, Mrowinę do Przedborza. Najstarsze informacje o Łapczynej Woli znajdują się w gotyckiej inskrypcji na najstarszym dzwonie kościoła parafialnego w Stanowiskach, którą spisał Jan Wiśniewski. W XVII wieku Bobrownicy – właściciele Bobrownik budują w Łapczynej Woli zbór ariański na planie krzyża. Jego ruiny zachowały się do dzisiaj.
Nie ma żadnych danych źródłowych, które pozwalałyby nam jakoś sprecyzować chronologię budowy zboru ariańskiego w Łapczynej Woli. Możemy się jednak domyślać, że Bobrowniccy, niewątpliwi jego fundatorzy, siedzieli tu co najmniej do drugiej połowy XVI stulecia. Według niektórych badaczy świątynia powstała przed 1629 rokiem, zastanawiające jest jednak, że nie jest ona do schyłku XVII wieku wzmiankowana w zachowanych aktach synodów różnowierczych w Polsce. Dopiero z lat 1695, 1699 i 1707 mamy informacje o synodach w Turku i Łapczynej Woli, których uchwały podpisał Bogusław Bobrownicki, starosta przedborski, o czym pisał Adam Boniecki. Według Józef Łukaszewicza nabożeństwa odprawiono w tym zborze jeszcze w 1730 roku; w ćwierć wieku później był on już jednak zamknięty. Widać z tego, że zbór w Łapczynej Woli, choć powstał stosunkowo późno, działał wyjątkowo długo, co jest swoistą jego osobliwością. Michał Rawita – Witanowski oraz ks. Jan Wiśniewski informowali o bezczeszczeniu po jego opuszczeniu doczesnych szczątków fundatorów i dobrodziejów kościoła, które spoczywały w krypcie pod posadzką świątyni.
Zachowane do dziś kamienno – ceglane ruiny zboru z trudnością pozwalają wyobrazić sobie jego wygląd w czasach rozkwitu. Nad reliktami ścian nawy dominuje rozwalisko potężnej trójkondygnacyjnej wieży zachodniej, w której pierwotnie znajdowało się wejście do świątyni. Górna kondygnacja wieży miała ścięte narożniki, była też węższa od korpusu dolnego i oddzielona od niego wyrazistą odsadzką. Wydaje się, że wieża została dostawiona do istniejącej już wcześniej nawy, wybudowanej na zwartym planie greckiego krzyża o prawie równych krótkich ramionach. Z relacji Michała Rawita – Witanowskiego wiemy, że wnętrze było sklepione, ale ślady sklepień nie zachowały się do naszych czasów. Nie zachowały się też żadne detale kamienne, które pomogły wyobraźni rekonstrukcji pierwotnego wyglądu kościoła. Plan nawy przywodzi na myśl rzut pierwotnego zboru w Oksie, wzniesionego w drugiej połowie XVI wieku przez Mikołaja Reja.
Nawa zboru w Łapczynej Woli była jedyna znaną nam na terenie obecnego powiatu włoszczowskiego budowlą sakralną wzniesioną na planie centralnym. Sam plan był jedną z charakterystycznych cech architektury renesansu, kontynuowaną później w manieryzmie i baroku. Na tym jednak skończyło się nowatorstwo, ponieważ pozostałe cechy były już tylko reminiscencją gotyku. Niewykluczone jest zresztą, że zbór Rejów w Oksie był bezpośrednim wzorcem nieco późniejszej budowli w Łapczynej Woli.
STANOWISKA
Kościół Parafialny św. Jakuba Apostoła
Murowany z kamienia kościół w Stanowiskach był wzmiankowany po raz pierwszy dopiero w Liber beneficiorum Jana Łaskiego. Nie ma jednak wątpliwości, że parafia istniała tutaj co najmniej od XV wieku, chociażby ze względu na uwagę Łaskiego, że „z dawna” należały do niej wyliczone przez arcybiskupa wsie. Herb Doliwa, widniejący na późnogotyckim nadprożu kamiennym znajdującym się nad północnym portalem nawy kościoła w Stanowiskach może oznaczać, że pierwszą świątynię fundowali najpóźniej w XV stuleciu Doliwici – Szyrzykowie. Prawdopodobieństwo to wzmacnia fakt, że mimo kilkakrotnych przekształceń w bryle budowli można jednak wyodrębnić najstarszy zrąb gotycki, na który składały się jednoprzęsłowe prostokątne prezbiterium oraz szersza i wyższa, dwuprzęsłowa nawa, a być może też dostawiona do prezbiterium zakrystia.
Z gotycką świątynią trzeba też łączyć trzy zachowane do dziś dwuuskokowe szkarpy, wzmacniające narożniki nawy i prezbiterium. Można więc powiedzieć, że pierwotny kościół w Stanowiskach należał do „horyzontu” małopolskich kościołów parafialnych, wzorowanych na fundacjach Kazimierza Wielkiego. Nie wiadomo, czy ta pierwsza świątynia miała jakieś sklepienia; obecnie istniejące pochodzą z czasów nowożytnych. Nawa przykryta jest sklepieniami żaglastymi na gruntach, które spływają na płaskie pilastry. Ten typ sklepienia jest u nas stosowany od czasów renesansowych. Analogiczne sklepienie przekrywa wnętrze kwadratowej kaplicy dostawionej prawdopodobnie w XVII wieku do południowej ściany nawy. Z kolei nad prezbiterium widzimy sklepienie kolebkowo – krzyżowe ze zwierciadłem, który to element charakterystyczny jest w barokowych ustrojach budowlanych.
Obecny kształt architektoniczny nadała świątyni przebudowa dokonana na przełomie XVIII i XIX wieku, której fundatorem był ówczesny właściciel Stanowisk, sędzia ziemski powiatu chęcińskiego Michał Czaplicki. Dostawiono wówczas do istniejącej budowli jednoprzęsłową fasadę zachodnią z wtopioną w dach kwadratową wieżą ze ściętymi narożnikami, zwieńczoną hełmem stożkowatym o wygiętych połaciach oraz latarnią; obecnie przekrycie wieży to efekt przebudowy z drugiej połowy XX wieku. Barokowy charakter tej części kościoła podkreśla ściśle symetryczna fasada zachodnia, zwieńczona spływającymi po obu stronach wieży półszczytami z obeliskami, z wejściem i oknem we wspólnym obramieniu, ujętym w zdwojone płaskie pilastry. Barokowe jest również lizenowo – ramowe opracowanie pozostałych ścian nawy i kaplicy św. Józefa oraz fasada tej ostatniej, zwieńczona szczytem ze spływami i wnękę, w której stoi figura św. Floriana. Charakterystycznych lizen pozbawione są jedynie półkoliste zamknięte okna w ścianie południowej. Nad wejściem zachodnim wmurowana jest w ścianę fasady kamienna tablica z napisem fundacyjnym, informującym o opisanej przebudowie: Restaurata p. Michaelin in Czaplice Czapliczki C.R. Iudice Terre Chencinen isporu tu Łapczyna Wola et Mrowina Haerede A.D. MGD, Anno Salutio 1800. Starsze są profilowane kamienne portale bocznych wejść do części frontowej; ich forma wskazuje na XVII – wieczną proweniencję. Nad portalem północnym znajduje się najstarszy element elewacji kościoła, piaskowcowe nadproże zdobione późnogotyckim laskowaniem oraz tarczą z gotyckim monogramem IHS i herbem Doliwa. Portale i nadproże zostały zatem wmurowane wtórnie i pochodzą ze starszego kościoła. Zwłaszcza laskowane,nadproże z herbem Doliwa można łączyć z Szyrzykiem, zarówno ze względów stylowych jak i uwagi na fakt, że kolejni Doliwici (Bobrowniccy) objęli wieś w posiadanie dopiero pod koniec XVII wieku.
W XIX wieku kościół był prawdziwym mauzoleum rodzinnym jego ówczesnych kolatorów; Michał Rawita – Witanowski oglądał w krypcie pod kaplicą trumny benefaktorów, a na ścianie portrety Czaplickich. Dziś przypomina o tym klasycystyczny nagrobek zmarłej w 1800 roku Tekli Czaplickiej Macharzyńskiej oraz kilka epitafiów.
Park podworski
Prawdopodobnie Michał Czaplicki, fundator barokowej przebudowy kościoła parafialnego, wzniósł u schyłku XVIII wieku modrzewiowy dwór w południowym krańcu wsi, pośród krajobrazowego parku. Dwór już nie istnieje, możemy natomiast oglądać pozostałości założenia parkowego z dużym stawem, opisanego przez Zofię Chilarską. Jest możliwe, że dwór Czaplickich stanął na terenie starszego obiektu, na co wskazywałyby domniemane pozostałości fosy, a także fakt, najstarsza wzmianka o dworze w Stanowiskach pochodzi z drugiej dekady XVI wieku, a następna – z wyżej wspomnianych spisów poborowych w 1540 roku.
Kaplica cmentarna w Kopruszy
Nieco na południe od zwartej zabudowy Stanowisk, na wysokiej wydmie pośród pośród lasu stoi niewielka murowana kaplica cmentarna, wybudowana w 1879 roku staraniem Heleny Czaplickiej. Pochowany jest pod nią jej mąż, Zenon, poległy w powstaniu styczniowym. Wokół kaplicy znajduje się kilka nagrobków Czaplickich i Rogójskich, świadczących o tym, że tą niewielką nekropolię rodową użytkowano jeszcze w początkach XX wieku. Sama budowla wzniesiona została w bardzo uproszczonym stylu historyzującym, z trójkątnym zwieńczeniem fasady, półkoliście zamkniętymi oknami i lizenowo – ramowymi podziałami ścian; całość wieńczy niewielka sygnaturka. Ten malutki i pięknie położony cmentarzyk rodzinny budzi refleksję, zadumę i wzruszenie.
JANUSZEWICE
Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego
Początki parafii są trudne do ustalenia. Na pewno jednak powstała ona przed 1415 rokiem. Z jej opisu w Liber beneficiorum Jana Łaskiego wynika, że w początkach XVI stulecia oprócz Januszewic tworzyły ją jeszcze dwie wioski – Komorniki i Rzewuszyce. Należące natomiast wcześniej do tej parafii Siatki były wówczas, jak zanotowano, wsią dawno opuszczoną, a jej niektóre pola porastał już las. Parafia była wtedy niewielka i nie stać jej było na utrzymanie wikariusza, ale jej proboszczowie zatrudniali nauczyciela, któremu za naukę płacili pół grzywny. W Januszewicach funkcjonowała więc szkoła parafialna, o dalszych jednak jej losach nic bliżej nie wiadomo. Przypuszczalnie więc z czasem zanikła, jak zresztą w wielu innych parafiach.
Pod koniec XVII wieku parafia doczekała się nowego kościoła drewnianego. Jego fundatorem był, ówczesny dziedzic Komornik i Rzewuszyc, Kazimierz Sadowski. Wystawiona przez niego świątynia już pod koniec następnego stulecia była mocno zniszczona i wymagała remontu.
Właściciel Januszewic, którym wtedy był biskup krakowski Feliks Turski, podjął decyzję budowy nowego kościoła, ale w Kluczewsku, które także było jego własnością i gdzie miał letnią rezydencję. Parafię do Kluczewska ostatecznie przeniesiono dopiero w 1812 roku, już po śmierci biskupa Turskiego. Kościelne tradycje Januszewic sprawiły, że po 170 latach powstała tam ponownie parafia. Zanim do tego doszło, około 1900 roku zbudowano we wsi murowaną kaplicę, która z czasem została rozbudowana i obecnie pełni funkcję kościoła. Przy tym obiekcie sakralnym w 1955 roku utworzony został samodzielny ośrodek duszpasterski. Przez wiele lat kierował nim ksiądz Marian Janiczko.
Parafia w Januszewicach została erygowana ponownie w roku 1982 i od tej pory należy do dekanatu włoszczowskiego. Po wspomnianym księdzu Janiczko parafią kierowali kolejno księża: Władysław Jasztal (1990 – 1992), Władysława Banik (1993 – 1998) i od roku 1998 obecny jej duszpasterz Piotr Zagała.
Do parafii należą aktualnie następujące: Januszewice, Komorniki, Nowiny i Rudka. Z końcem 1999 roku parafia liczyła 572 wiernych. Jest to więc jedna z najmniejszych placówek duszpasterskich na terenie powiatu włoszczowskiego.
Urząd Gminy Kluczewsko
ul. Spółdzielcza 12
29-120 Kluczewsko
woj. świetokrzyskie
telefon (44) 781-42-46
(44) 781-42-44
faks (44) 781-42-24
email ug@kluczewsko.gmina.pl
Godziny pracy:
poniedziałek: od 7:00 do 16:00
od poniedziałku do czwartku
w godz. od 7:00 do 15:00
piątek: od 7:00 do 14:00
W sprawach skarg i wniosków przyjmują:
- Wójt Gminy: w każdy poniedziałek
od 1000 do 1600,
- Przewodniczący Rady Gminy: w piątki
od 800 do 1000,
- Sekretarz: codziennie w godzinach
pracy Urzędu Gminy,
- Kierownicy Referatów i pracownicy na samodzielnych stanowiskach codziennie
w godzinach pracy Urzędu Gminy.